TYTOŃ

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Fabryka Monopolu Tytoniowego przy Weidengasse 39/44 (ul. Łąkowa) na druku reklamowym, 1929
Były budynek Fabryki Monopolu Tytoniowego w 2011

TYTOŃ. Nałóg palenia tytoniu w postaci papierosów czy fajek dotarł do Gdańska wraz z marynarzami i podróżnikami w początku XVII wieku. W Gdańsku i jego kaszubskich okolicach przyjął się też zwyczaj zażywania sproszkowanego tytoniu, czyli tabaki. Już w XVII wieku działali w mieście producenci i sprzedawcy wyrobów tytoniowych, zjawisko to nie zostało jednak jeszcze przebadane. Wyjątkowo wiadomo, że w 1765 sprowadzono drogą morską do Gdańska: 1897 kamieni tytoniu w liściach (około 26 ton), 20 414 kamieni tytoniu prasowanego (341 ton) i 27 692 kamienie tytoniu w skrętach (415 ton). Brak danych, aby ustalić, ile z tego zużyto w samym Gdańsku. Palenie papierosów, grożące zaprószeniem ognia, skutkowało zakazem palenia tytoniu na ulicach Gdańska od XVII wieku do 1846, na spichlerzach przepis ten zniesiono dopiero we wrześniu 1863.

Produkcja wyrobów tytoniowych opierała się na przygotowaniu tytoniu surowego poprzez jego fermentację do przerobu, następnie na maszynowej lub częściowo ręcznej produkcji finalnych wyrobów. Do napędu maszyn w 1. połowie XIX wieku używano turbin wodnych, a w 2. połowie XIX wieku motorów gazowych. Po 1900 produkcję maszynową ułatwiały silniki elektryczne.

Najbardziej nowoczesną fabryką po 1911 była wytwórnia Stambul Jacoba Borga, w specjalnie na ten cel zbudowanym budynku przy ul. Lastadia 35. Maszyny do produkcji sprowadzano z Europy Zachodniej. Wprowadzenie po 1920 wysokich ceł na gotowe wyroby tytoniowe spowodowało powstanie w Gdańsku wielu ich wytwórni, prowadzonych przez osoby fizyczne i spółki. Mieściły się one na ogół w dawnych wojskowych fabrykach i koszarach. Zatrudniały od kilkunastu do kilkudziesięciu robotników, głównie kobiet, przy bezpośredniej produkcji i pakowaniu wyrobów. Kolorowych, firmowych opakowań dostarczały miejscowe drukarnie. Kres działalności tych wytwórni położyło wprowadzenie 1 I 1926 wysokich ceł na surowy tytoń oraz najpierw w Polsce, w 1922, a od 1 VII 1927 również w Gdańsku państwowego monopolu tytoniowego.

18 VI 1927 utworzono międzynarodową spółkę (z udziałem kapitału polskiego) i przystąpiono do budowania nowej fabryki Danziger Tabak - Monopol ( Fabryka Monopolu Tytoniowego) przy Weidengasse (ul. Łąkowa) 39/44, zajmującej się produkcją i dystrybucją wyrobów tytoniowych. Koncesje na kontynuację produkcji otrzymały od niej tylko nieliczne firmy. Konkurencją dla gdańskich producentów były sprowadzane masowo, gotowe wyroby z Polski i Niemiec, przy jednoczesnym blokowaniu eksportu do Polski w związku z obowiązującym w niej monopolem państwowym. Po 1930 działały już tylko nieliczne gdańskie zakłady zajmujące się głównie produkcją tabaki mającej zbyt na Kaszubach.

Wyroby tytoniowe sprzedawano w postaci gotowych papierosów z ustnikami lub bez, cygar, tytoniu fajkowego, pokrojonego tytoniu do samodzielnego robienia papierosów oraz tabaki do zażywania (Schnupftabak) lub żucia (Kautabak). Markowe wyroby tytoniowe, głównie cygara, były nadal przedmiotem importu z Kuby i krajów Europy Zachodniej. W 1928 na terenie II Wolnego Miasta Gdańska sprzedano: 214 890 668 sztuk papierosów, 11 992 128 sztuk cygar, 557 411 sztuk tabaki do żucia oraz 150 ton tytoniu luzem do fajek i własnoręcznego robienia papierosów, a także 22 tony tabaki do zażywania. Do gdańskich zakładów sprowadzono zaś 6346 ton surowego tytoniu; preferowany był tytoń turecki i podobne do niego gatunki z krajów bałkańskich i Rosji. MrGl

Producenci wyrobów tytoniowych (wybór)
Lp. Nazwa firmy Adres Okres działania Właściciel, forma prawna Nazwa wyrobu firmowego Pracownicy
1. Adam’s Zigarrenfabrik
filia zakładu z Bydgoszczy
Brotbänkengasse 37 (ul. Chlebnicka) 1920–1925 GmbH (spółka z o.o.)
2. A.A. Boniakowski Röpergasse 15 (ul. Powroźnicza) 1839 A.A. Boniakowski
3. Borries Conrad & Co. Heilige-Geist-Gasse 81 (ul. św. Ducha) 1908–1921 Conrad Borries
4. Carl Conrad form. Reinhold Klan Tabakfabrik Altstädtischer Graben 106 (ul. Podwale Staromiejskie) 1924 Carl Conrad
5. Cuba Zigarettenfabrik GmbH Poggenpfuhl 66 (ul. Żabi Kruk) 1922–1926 GmbH (spółka z o.o.) Cuba
6. Danziger Tabak-Monopol AG Weidengasse 39/44 (ul. Łąkowa) 1927–1945 AG (spółka akcyjna)
7. Dübek Tabak-Fabrik Vorstädtischer Graben 34 (ul. Podwale Przedmiejskie) 1923–1927 GmbH (spółka z o.o.)
8. Dukat Tabak- und Zigarettenfabrik AG Englischer Damm 11 (ul. Angielska Grobla) 1924–1927 AG (spółka akcyjna) Dukat
9. Freiherr Tabakfabrik Redefkeweg 8 (ul. Uczniowska) 1925 GmbH (spółka z o.o.) Freiherr
10. Bernhard Freymann Tabakfabrik Vorstädtischer Graben 49 (ul. Podwale Przedmiejskie) 1924–1928 Bernhard Freymann
11. H. Garbaty Tabakfabrik GmbH Weidengasse 35/39 (ul. Łąkowa) 1924–1928 GmbH (spółka z o.o.)
12. Carl August Gerbis Zigarrenfabrik Melzergasse 2 (ul. Słodowników) 1892 Carl August Gerbis
13. Julius Gosda Tabakfabrik Häkergasse 5 (ul. Straganiarska) 1910–1945 1910–1916 Julius Gosda sen. (1848–1918)
1916–1945 Julius Gosda jun.
14. Niklos Orientaliche Tabakschneiderei und Zigarettenfabrik
Z.M.Guza Tabakfabrik
Olivaer Straße 53/54 (ul. Oliwska) 1921–1923
1923–1924
1921–1923 Dembski & Co.
1923–1924 Zofia Guz
15. Halpaus Zigarettenfabrik GmbH Reitergasse 13/15 (ul. Ułańska) 1920–1925 GmbH (spółka z o.o.)
16. M.A. Hasse Tabakfabrik

M.A.Hasse Nachf.
1782–1825 Rechtstädtischer Graben (nie istnieje)
1826–1919 Altstädtischer Graben 6 (ul. Podwale Staromiejskie)
1782–1928 1782–1820 Martin August Hasse sen.
1821–1878 Martin August Hasse jun.
1878–1888 Carl Gustav Hasse (1827–1988)
1888–1919 Franz Hasse (1844 po 1928)
1919–1928 Paul Schmidt z Altony
1893 – 34
1894 – 29
1895 – 35
1896 – 31
1897 – 26
1907 – 18
17. Hellas Zigarettenfabrik GmbH Weidengasse 35/39 (ul. Łąkowa) 1920–1927 GmbH (spółka z o.o.) Hellas
18. K. Henckel Mattenbuden 22/23 (ul. Szopy) 1924 Karl Henckel
19. Kismet Danziger Tabakfabrik AG Hauptstraße 91 (al. Grunwaldzka) 1920–1928 1920–1923 AG (spółka akcyjna)
1923–1928 GmbH (spółka z o.o.)
Kismet
20. Kosmos Tabakfabrik Friedenssteg 12 (ul. Sienkiewicza)
Mausegasse 10 (ul. Owsiana)
1926–1928 Bruno Koschnitzki, GmbH (spółka z o.o.)
21. Paul Krumbügel Jopengasse 20 (ul. Piwna) 1928–1931 Paul Krumbügel
22. W.J. Liebisch Zigarrenfabrikant Korkenmachergasse 6 (ul. Szewska) 1839 Wenzel Joseph Liebisch
23. C. Malkentin Tabakfabrikant Altstädtischer Graben 6 (ul. Podwale Staromiejskie) 1800–1825 Christian Malkentin
24. Metella Tabak- und Zigarettenfabrik Samtgasse 6/8 (ul. Aksamitna) 1926–1927 GmbH (spółka z o.o.) Metella
25. E.I. Michaelson Zigarrenfabrikant 1839 Breitgasse 9 (ul. Szeroka)
1874 Heilige-Geist-Gasse 112 (ul. św. Ducha)
1882 1. Damm 22 (ul. Grobla I)
1839–1885 1839–1870 Elias Isack Michaelson
1870–1882 Salomon Elias Michaelson
1882–1885 Otto Prahl
26. J. Michaelson Schüsseldamm 33 (ul. Łagiewniki) 1892 Joseph Michaelson
27. Wilhelm von Niemierski & Co.
Ostdeutsche Zigarren- und Tabakmanufaktur
Wilhelm von Niemierski & Co. Zigarrenfabriken Danzig-Śliwice
Poggenpfuhl 79 (ul. Żabi Kruk) 1905–1912
1914
1921–1924
1905–1912 Wilhelm von Niemierski & Co. 1907 – 70
28. J. Omiczynski Tabakfabrikant Heilige-Geist-Gasse 126 (ul. św. Ducha) 1839 J. Omiczynski
29. Orient Zigarettenfabfik GmbH Adebargasse 3 (ul. Pszenna) 1922–1927 GmbH (spółka z o.o.) Orient
30. Osman Pascha Zigarettenfabrik Fleischergasse 35 (ul. Rzeźnicka) 1905 Paul Krüger Osman Pascha
31. Osman Tabak und Zigarettenfabrik Kaserne Roggen. Langgarten Hintergasse 8 (ul. Sadowa) 1921–1925 GmbH (spółka z o.o.)
32. Poll & Co. Tabakfabrik Heilige-Geist-Gasse 137/138 (św. Ducha) 1865–1922



1922–1929
1865–1988 Peter Poll (1820–1888)
1865–1881 Martin Poll (1823–1881)
1888–1922 Peter Martin Wilhelm Poll (1853–1923)
I 1888–1921 Wilhelm Hermann Neumann
1922–1929 GmbH (spółka z o.o.)
1893 – 34
1894 – 33
1895 – 38
1896 – 29
1897 – 32
1907 – 29
33. C.H. Preuss Holzmarkt 25 (Targ Drzewny) 1831 Carl Heinrich Preuss
34. Rumi Zigarettenfabrik Poggenpfuhl 36/37 (ul. Żabi Kruk) 1900 Ludwig Tetzlaff i Josef von Paledzki Rumi
35. O. Saabel Schnupftabak- und Tabakfabrik


O. Saabel GmbH
Pfefferstadt 18 (ul. Korzenna) 1874–1928 1874–1893 Otto Friedrich Saabel (1840–1893)
1893–1896 Otto F. Saabel – spadkobiercy
1896–1925 Arie Goldfarb (1855–1925)
1925–1928 GmbH (spółka z o.o.)
1893 – 19
1894 – 24
1895 – 21
1896 – 13
1897 – 13
1907 – 13
36. Saratti Türkische Tabak- und Zigarettenfabrik Adebargasse 3 (ul. Pszenna) 1918–1921 Jacob Blum Saratti
37. Sarmatia Zigarettenfabrik Weißmönchen-Hintergasse 27 (ul. Podbielańska) 1924–1928 Carl Blöch Sarmatia
38. Oskar Schmidt Zigarettenfabrik

B. Schmidt

B. Schmidt Nachf.
Rähm (ul. Sukiennicza) 15



1922–1930 Oliva Schefflerstraße 9 (ul. Hołdu Pruskiego)
1892–1899

1908–1918

1923–1929
1892–1896 Julius Oskar Schmidt (1841–1896)
1896–1899 Laura Schmidt, wdowa
1908–1918 Berta Schmidt
1921 Bruno Fuhrmann
1922–1929 Leonhard Munth
1896 – 4
39. J. Schöler Tabakfabrikant Pfefferstadt 20 (ul. Korzenna) 1817–1929 Johann Carl Schöler
40. J. Seydel & Co. Große Scharmachergasse 9 (ul. Kołodziejska) 1892 Otto Brenner 1893 – 22
41. Smyrna Brenner und Heymann Zigarettenfabrik
Smyrna Zigarettenfabrik und Julius Meyer Nachf.
Langgasse (ul. Długa) 85 1900
1905–1928
1900 Otto Brenner i Hermann Heymann
1905–1928 Otto Brenner (1867–1939)

Smyrna
1907 – 9
42. Stambul Tabak- und Zigarettenfabrik Danzig-Berlin-Hamburg
Stambul Tabak- und Zigarettenfabrik AG
1893–1911 Hundegasse (ul. Ogarna) 33 (kamienica właściciela), 97 (sklep)
1911–1928 Lastadie 35 (ul. Lastadia)
1893–1928
1923–1929
1893–1925 Jacob Borg (1860–1929)
1925–1929 AG (spółka akcyjna)
Stambul 1896 – 15
1897 – 15
1907 – 99
43. Tabakindustrie Gesellschaft GmbH Danzig Langgasse 14 (ul. Długa) 1920–1928 GmbH (spółka z o.o.)
44. Tessmer Drehergasse 21 (ul. Tokarska) 1897 August Tessmer 1897 – 65
45. Vistulla Tabak- und Zigarettenfabrik Böttchergasse 23/27 (ul. Bednarska) 1922–1927 GmbH (spółka z o.o.) Vistulla
46. Westpreußische Tabakindustrie GmbH Tabakfabrik Hopfengasse 74 (ul. Chmielna) 1941 GmbH (spółka z o.o.)
47. Xanty-Jaka Zigaretten- und Tabakfabrik 1921 Breitgasse 88 (ul. Szeroka)
1924 Bastion Roggen, Langgarten Hintergasse 8 (ul. Sadowa)
1920–1928 GmbH (spółka z o.o.) Xanty-Jaka
48. Yenidze Oriental Tabak- und Zigarettenfabrik 1918 Langgasse 67 (ul. Długa)
1924 Eschenweg 6 (ul. Jesionowa)
1918–1928 GmbH (spółka z o.o.) Yenidze
49. K.W. Zobel Zigarettenfabrik 1892 Breitgasse 53 (ul. Szeroka)
1897 Breitgasse 90 (ul. Szeroka)
1892–1900 Karl Wilhelm Zobel (1836–1915) 1896 – 21
1897 – 15
MrGl
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania