SZPITALE, DOMY OPIEKI DO KOŃCA XVIII WIEKU
| < Poprzednie | Następne > |
SZPITALE, DOMY OPIEKI DO KOŃCA XVIII WIEKU. Stacjonarne zakłady opieki, początkowo nad ubogimi, starymi, chorymi, pielgrzymami i podróżnymi, dziećmi. W średniowieczu powstawały głównie na obrzeżach Głównego, Starego i Młodego Miasta. Początkowo wymagały legitymizacji Kościoła. Po reformacji (1525) doszło do oddzielenia szpitali od prawa kościelnego i podporządkowania prawu świeckiemu (prywatnemu, w mniejszym stopniu karnemu).
Do 1454 szpitale gdańskie podlegały zakonowi krzyżackiemu (wyjątek ► szpital św. Ducha po 1382), po 1454 – Radzie Miejskiej. Najwięcej szpitali założono w XV wieku, w okresie późniejszym aktywność Rady Miejskiej w tym zakresie była niewielka. Początkowo zarządzali szpitalami prowizorzy (Vorsteher) lub pojedynczy zarządzający, tzw. szpitalnicy (Spitler). Z powodu nadużyć tych ostatnich, po 1545 bezpośrednią władzę nad każdym szpitalem sprawowało 3-8 prowizorów, nadzorowanych przez ► panów szpitalnych, powoływanych przez Radę Miejską. Prowizorom podlegał zarządca (Hofmeister), temu niższy personel: szafarz (Speisevater), szafarka (Speisemutter), pisarz-księgowy (Buchhalter, Amtsschreiber), opiekunka(i) chorych (Krankenmutter, Siegmägde), pachołek koszowy (Korbknecht), pachołek urzędu aprowizacji (Speiseknecht), woźnica (Fuhrknecht), odźwierny (Torschließer), piekarz (Becker), świniarek (Schweinhirt), kantor przyszpitalnej świątyni (Vorsinger), kalikant (Calcant), grabarz (Totengräber), dzwonnik (Glöckner), a w instytucjach opiekujących się dziećmi – nauczyciel (Lehrer). Oprócz ubogich przyjmowały także odpłatnie (za tzw. wkupne, Einkaufsgeld) ludzi starych i samotnych, w celu zapewnienia im dożywotniej opieki (prebendariusze). Zjawisko to budziło wątpliwości moralne (zajmowanie miejsc przeznaczonych z założenia dla ubogich), ale próby wyeliminowania takich praktyk, podejmowane od reformacji, okazały się nieskuteczne, ponieważ szpitale osiągały dzięki nim znaczne dochody. Działania medyczne ograniczano do doraźnych interwencji.
Do szpitali wykonujących zabiegi medyczne należały ► lazaret i ► Szpital na Zapleczu, tamże pracował stały personel medyczny: cyrulik (Barbier) i lekarz, istniał rozbudowany system opiekunek chorych, od 1755 działała w lazarecie apteka. Liczba pacjentów szpitali do XVII wieku pozostaje nieznana, w XVII–XVIII wahała się od 36 (► szpital Wszystkich Bożych Aniołów) do 481 (lazaret). W latach 1692–1793 przebywało rocznie w szpitalach od 734 do 1078 osób (bez pensjonariuszy ► domu dziecka).
Wzrost liczby pacjentów pod koniec XVIII wieku oraz problemy polityczno-finansowe Gdańska spowodowały zubożenie fundacji i w początku XIX wieku ograniczenie lub zawieszenie funkcjonowania niektórych. Działalność finansowa fundacji szpitalnej polegała na: 1) wydzierżawianiu nieruchomości należących do szpitala, 2) sprzedaży bądź wydzierżawianiu nieruchomości przekazanych przez prebendariuszy, 3) lokowaniu uzyskanych pieniędzy w nieruchomościach, 4) zabezpieczaniu pieniędzy na obligacjach kas miejskich (► kamlaria, kasa funduszy posiłkowych), 5) udzielaniu pożyczek pod zastaw hipoteczny, 6) sprzedaży mienia po zmarłych pensjonariuszach, 7) organizowaniu zbiórek pieniędzy (puszka przyszpitalna lub kościelna, działalność pachołka koszowego). Początkowo szpitale finansowano dzięki nadaniom zakonu krzyżackiego i legatom testamentowym (zwłaszcza u schyłku XV wieku). Po 1454 do działań wspomagających przez Radę Miejską należało m.in. zwalnianie z podatków, zezwalanie na nieodpłatne użytkowanie gruntów miejskich, na kwestowanie w mieście, a pod koniec XVIII wieku – wobec kryzysu finansów publicznych – także obowiązkowe opodatkowanie obywateli Gdańska.
Niektóre szpitale (lazaret, ► Dom Dobroczynności, dom dziecka) pełniły od XVII wieku również funkcje domów pracy (manufaktury włókiennicze). W XIX wieku szpitale powstałe w średniowieczu pełniły funkcję przytułków, poza lazaretem przeznaczonym odtąd wyłącznie do diagnostyki i leczenia chorych (tzw. proces medykalizacji).
