STĘPKA ZBIGNIEW, komendant miejski MO w Gdańsku
| < Poprzednie | Następne > |
ZBIGNIEW JAN STĘPKA (vel. MARA-STĘPKA) (20 XI 1912 Kielce – 4 VIII 1989 Gdańsk), komendant miejski Milicji Obywatelskiej (MO) w Gdańsku. Syn organisty Jana Woźniaka (ur. 1890) i Pauliny z domu Stępka (ur. 1895). W oficjalnych życiorysach jako miejsce urodzenia podawał Kielce, chociaż z niektórych informacji ewidencyjnych wynika, że przyszedł na świat w Ostrowie Lubelskim, miejsce urodzenia matki. Miał czworo rodzeństwa noszącego ojcowskie nazwisko Woźniak: Zdzisławę (ur. 1920), Tadeusza (ur. 1922), Wita (ur. 1927) i Zenona (ur. 1930). Sam nosił nazwisko po matce, po II wojnie światowej przez pewien czas posługiwał się dwuczłonowym nazwiskiem Mara-Stępka, dodając pseudonim „Mara” noszony w czasie działań w szeregach Armii Ludowej (AL). Po kilkunastu latach powrócił do nazwiska jednoczłonowego (Stępka) i pod takim został pochowany. Niemniej nawet w aktualnej literaturze przedmiotu dotyczącej historii MO w województwie gdańskim określany jest błędnie jako „kpt. Zbigniew Mara Stępka”.
W 1935 ukończył Państwowe Gimnazjum Męskie im. Hetmana Jana Zamoyskiego w Lublinie o profilu matematyczno-przyrodniczym. Odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu, praktykował w 21 Pułku Ułanów Nadwiślańskich w Równem (województwo wołyńskie). W latach 1936–1939 służył zawodowo w wojsku w stopniu rotmistrza kawalerii. Przeniesiony do 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Bydgoszczy dosłużył się stopnia podporucznika, następnie porucznika. Od 20 V 1939 pełnił w stopniu strażnika funkcję dowódcy plutonu wzmocnienia granicy polsko–niemieckiej oraz zastępcy komendanta Komisariatu Straży Granicznej „Kaczory” (powiat Chodzież).
Do 3 X 1939 uczestniczył w walkach z Niemcami, następnie pozostawał w ukryciu. Z jego akt osobowych wynika, że w sierpniu 1943 wstąpił do Armii Krajowej (AK) i został (pseudonim „Zbyszek”) zastępcą dowódcy Kompanii Dywersji w województwie lubelskim. Miał wówczas działać we współpracy z Armią Ludową i Batalionami Chłopskimi. W 1944 był członkiem Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie oraz ustanowionego przy niej Sądu Ludowego. 3 V 1944, w trakcie niemieckiej antypartyzanckiej operacji „Maigewitter” w lasach parczewskich, dowodzony przez niego pluton AK został uratowany przez kompanię AL. Przystał wówczas na propozycję przejścia do struktur AL. 12 V 1944 został, pod pseudonimem „Mara”, szefem sztabu 1 Batalionu AL im. Jana Hołoda. Pod jego komendą służyli także bracia Tadeusz i Wit oraz siostra Zdzisława Woźniakowie. Awansował do stopnia kapitana. 14 V 1944, podczas całodniowej bitwy między zgrupowaniem AL, plutonem AK i oddziałami sowieckimi (łącznie 900 osób pod wodzą ppłk. Mieczysława Moczara), a pięcioma batalionami piechoty 5 Dywizji Pancernej SS „Wiking”, został ranny w prawe przedramię. 18 maja objął dowództwo 1 Batalionu AL. Jak sam później podawał, AK miała w maju 1944 wydać na niego wyrok śmierci, ale po rozpatrzeniu jego zasług w walce z Niemcami rozkaz został jakoby odwołany.
Na początku lipca 1944 stanął na czele 2 Brygady AL im. Jana Hołoda, sformowanej na polecenie dowódcy II Obwodu AL, ppłk. Grzegorza Korczyńskiego ps. „Grzegorz”. 20 lipca, podczas prowadzonej przez Niemców na terenie lasów parczewskich antypartyzanckiej akcji „Wirbesturm”, trafił do niewoli. Przetrzymywany był w siedzibie Gestapo w Lublinie, następnie w więzieniu w Radomiu, od 1 VIII 1944 do 3 I 1945 w KL Auschwitz-Birkenau, od 9 I 1945 w Langensalza (od 1956 Bad Langensalza) w Turyngii, w podobozie obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. 1 IV 1945 został ewakuowany w dwudniowym pieszym marszu do obozu w Buchenwaldzie, a po krótkim tam pobycie w ramach ewakuacji więźniów trafił do KL Dachau, gdzie zapadł na tyfus plamisty. 29 IV 1945 został wyzwolony przez 7 Armię amerykańską i do czerwca przebywał w szpitalu. 18 VI 1945 udał się wraz z jeńcami sowieckimi przez Austrię, Węgry i Czechosłowację do Polski, do kraju dotarł 27 sierpnia.
Od 26 IX 1945 służył na stanowisku komendanta MO miasta Gdańska. 10 XII 1945 Wydział Śledczy Komendy MO Gdańska zakwestionował około 90 kg herbaty pochodzącej z nielegalnego handlu towarami przekazanymi przez United Nations Relief and Rehabilitation Administration ( UNRA). Na wniosek szefa wydziału Mieczysława Tory polecił rozdzielać herbatę między pracowników Komendy MO Gdańska, jak również między funkcjonariuszy wszystkich gdańskich komisariatów, po pół kilograma na osobę, zaś po dwa kg dla siebie, szefów wydziałów oraz komendanta wojewódzkiego MO w Gdańsku, mjr. Mieczysława Konwizora. Na rozkaz tego ostatniego wstrzymał dalszy rozdział i przysłał mu resztę herbaty (około 40 kg). 18 I 1946 został z powodu tej sprawy oraz innych zarzutów natury gospodarczej zawieszony w czynnościach służbowych, tego samego dnia uległ wypadkowi samochodowemu (złamanie obojczyka). W kwietniu 1946 jego sprawa trafiła do Sekcji Dyscyplinarnej Wydziału Personalnego Komendy Głównej MO. Ostatecznie odrzucono zarzuty o niegospodarności, w sprawie herbaty uznano, że jego winą było samodzielne rozdzielenie towaru pozostającego w depozycie bez konsultacji z KW MO, niemniej jednak „działał on nie z chęci zysku, a w celu dopomożenia swym pracownikom będącym w dość ciężkich warunkach materialnych”. Mimo to uważano, że „posiada on bardzo mały zasób wiadomości fachowych z dziedziny pracy w MO i stanowczo nie nadaje się na stanowisko [tak] odpowiedzialne i poważne jakim jest Komendant MO miasta Gdańska”. Wnioskowano o ukaranie go surową naganą i przeniesienie do innego województwa, na mniej eksponowaną funkcję.
Komendant główny MO zadecydował o jego przywróceniu do obowiązków służbowych jako funkcjonariusza pozostającego w dyspozycji komendanta wojewódzkiego MO w Gdańsku. Przeniesiony został na stanowisko komendanta powiatowego MO, jednak odmówił jego objęcia i złożył podanie o zwolnienie. Sprawę przesłano do KG MO, gdzie referent Sekcji Kompletowania Wydziału Personalnego, Jan Gwara, ocenił go jako człowieka „który przestępczość toleruje i przy sposobności z niej korzysta, pijak, wobec czego należy nie zwolnić [go], lecz wydalić z szer.[egów] MO”. Trudno jest odnieść się do tych zarzutów, jednak zgodnie z decyzją komendanta głównego MO z 17 VIII 1946 zwolniony został z szeregów milicji.
Jesienią 1948 złożył na ręce ministra obrony narodowej marszałka Michała Roli-Żymierskiego bezskuteczną prośbę o przyjęcie do Wojsk Ochrony Pogranicza. Ze względu na służbę przedwojenną (w WP) i wojenną (w AK) nie został w 1951 zakwalifikowany do rezerw MO. W 1969 jego akta osobowe przekazano do archiwum. Z racji byłego zatrudnienia w szeregach MO miał zastrzeżone wyjazdy do tzw. krajów kapitalistycznych, Albanii, Jugosławii i Kuby.
Najprawdopodobniej w 1948 został zatrudniony w Gdańskich Zakładach Ceramiki Czerwonej w Gdańsku–Oliwie przy al. Grunwaldzkiej 521. Przechodząc na emeryturę mieszkał w Gdyni. 26 I 1972 złożył zeznania przed Henrykiem Marczakiem, podprokuratorem Prokuratury Powiatowej w Gdańsku, delegowanym do Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Gdańsku, gdzie opowiedział o swoich pobytach w obozach niemieckich. W 1987 został przesłuchany w charakterze świadka zbrodni popełnionych przez żołnierzy 5 Dywizji Pancernej SS „Wiking”.
Był żonaty z Zofią z domu Stec (21 V 1918 – 30 I 1992 Gdańsk), ojciec Marii i Aleksandry. Pochowany 10 VIII 1989 na gdańskim Cmentarzu Komunalnym, Łostowickim.
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum IPN w Gdańsku, 210/131, t. 1, 2 (akta osobowe); 246/1, k. 585 (karta ewidencyjna); 1077/2, t. 13 (akta karnej pomocy prawnej dotyczące przesłuchania świadków w sprawie zbrodni popełnionych w okresie II wojny światowej na terenie obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie i w podległych podobozach); 0050/1, k. 1264 (karta ewidencyjna); 056/1, k. 562 (karta ewidencyjna).
Archiwum IPN w Warszawie, 2460/1, k. 123, 336 (karty ewidencyjne).
Zarządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 13 stycznia 1949 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu i Prezesem Centralnego Urzędu Planowania o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą: „Gdańskie Zakłady Ceramiki Czerwonej”, „Monitor Polski”, 14 III 1949, nr 14, poz. 188.
Literatura:
Drabik Rafał, Polska Partia Robotnicza, Gwardia Ludowa – Armia Ludowa na Lubelszczyźnie 1942–1944, w: Polska Partia Robotnicza, Gwardia Ludowa/Armia Ludowa na ziemiach polskich 1942–1944/1945, red. Krzysztof Kaczmarski, Mariusz Krzysztofiński, Rzeszów 2013, s. 122-124.
Garas Józef Bolesław, Partyzancka jesień 1944, „Stolica. Warszawski Tygodnik Ilustrowany”, 1979, nr 41, s. 6.
Ocalić od zapomnienia, red. Łukasz Kasperek, Niemce 2018, s. 14.
Siemion Leszek, Lipiec 1944 r. na Lubelszczyźnie, „Rocznik Lubelski”, 1964, nr 7, s. 181.
Sywula Michał, Milicja Obywatelska w województwie gdańskim 1945–1949, Gdańsk–Warszawa 2020, s. 300.
Wojciechowski Jerzy S., Asystencja 21 Pułku Ułanów Nadwiślańskich. Przyczynek do dziejów 21 Pułku Ułanów Nadwiślańskich, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska”, 2002, nr 15, s. 120-125.
