SCHEFFLER JOHANN PETER ERNST, lekarz, mineralog, radca górniczy
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN PETER ERNST SCHEFFLER (23 IX 1739 Gdańsk – 1810 Warszawa), lekarz, mineralog, radca górniczy, katolik. Pochodził z rodziny przybyłej do Gdańska z Nowej Marchii w początkach XVII wieku. Kupieckie obywatelstwo Gdańska jako pierwszy otrzymał 17 II 1622 jego przodek Melchior, następne pokolenia potwierdzały jego posiadanie jako tzw. Bürger-Kinder (dzieci gdańskich obywateli). Syn Johanna Gottfrieda (1704–1779), oficera w gdańskim garnizonie, od 10 V 1742 posiadacza potwierdzonego kupieckiego obywatelstwa Gdańska. Brat Johanna Gottfrieda Ernsta.
18 VI 1756 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Od 1760 studiował medycynę na uniwersytecie w Królewcu, od 1762 doktor medycyny. W trakcie studiów, w 1771 przebywał w Londynie, gdzie został członkiem korespondentem londyńskiego Towarzystwa Popierania Sztuki, Manufaktur i Handlu. Od 1762 prowadził w Gdańsku praktykę lekarską, od 1763 członek Towarzystwa Przyrodniczego (w 1778 sekretarz, następnie skarbnik, w 1780 – wicedyrektor). 3 XII 1765 także i on wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli).
Zajmował się głównie mineralogią, chemią i botaniką, kolekcjoner owadów, bursztynów, skamieniałych ryb, muszli. Był także korespondentem Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Getyndze i Berlińskiego Towarzystwa Popierania Natury.
W 1780 zatrudniony został przez biskupa płockiego, później prymasa, urodzonego w Gdańsku Michała Poniatowskiego, jako opiekun ogrodu w Jabłonnej pod Warszawą. Był współpracownikiem Komisji Kruszcowej, pierwszej w Polsce państwowej służby geologiczno-górniczej, powołanej przez króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1782, prowadzącej poszukiwania złóż kopalin mineralnych w regionie świętokrzyskim. W 1784 został przez króla mianowany tajnym radcą (konsyliarzem królewskim), otrzymał tytuł barona. Przedstawione przez niego wyniki badań terenowych oceniano jak mało zadowalające, królewski bratanek Stanisław Poniatowski krytykował jego zawodowe umiejętności. Mimo to cieszył się dużym zaufaniem prymasa Michała Poniatowskiego, z którym dyskutował m.in. o lekarskiej "wiedzy tajemnej" (np. o staraniach wynalezienia środka przeciwko suchotom) i prowadził prace mające użyźnić majątki prymasa pod Jabłonną.
W Warszawie mieszkał u chirurga pułkowego Gwardii Koronnej Augusta Otta przy ulicy Bitnej (obecnie Żolibórz), ożenił się z jego bratanicą, nabył też część posesji przy Szpitalu Św. Ducha. W latach 80. XVIII wieku podjął próbę budowy w Warszawie fabryki stali, zdążył wybudować młyn prochowy i zbankrutował po śmierci (1794) swojego protektora, biskupa Michała Poniatowskiego i wobec wybuchu powstania kościuszkowskiego. Był członkiem powstałego w 1800 Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Sporną jest kwestia identyfikacji jego żony, brak informacji o potomstwie.
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. I, s. 163; t. VII, s. 544.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 345.
Czerniakowska Małgorzata, Szefler Jan Piotr, Polski Słownik Biograficzny, t. 47, 2010/2011, s. 600–602.
Siemion Ignacy, Piotr Ernest Jan Scheffler, XVIII-wieczny gdańsko-warszawski przyrodnik i ekspert górniczy, „Analecta”, t. 7, 1998, nr 2, s. 141-154.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 438.
