SAHM CHRISTIAN, profesor Gimnazjum Akademickiego, rektor szkoły św. Jana
| < Poprzednie | Następne > |
CHRISTIAN SAHM (Christianus; Sahme, Samius) (10 I 1663 Königsberg (Królewiec) – 26 II 1732 Królewiec), profesor gdańskiego Gimnazjum Akademickiego i szkoły św. Jana. Syn Jakuba (28 V 1629 Królewiec – 23 XI 1680 Królewiec), profesora greki (1658–1662), później filozofii na Uniwersytecie Albertina w Królewcu, pastora tamtejszej katedry (1673–1680), i Doroty, córki Martina Woldera, pastora miejscowego kościoła św. Mikołaja na Starym Mieście.
Uczeń szkoły katedralnej w Kneiphof (Knipawa, dzielnica Królewca), od 1679 student filozofii i matematyki uniwersytetu w Królewcu. Największy wpływ wywarły na niego wykłady Conrada Vogta (15 IX 1634 – 15 V 1691), poety uczącego polityki, etyki i poezji, oraz Georga Wosegina (9 XI 1624 – 21 IX 1705), nadwornego lekarza królewskiego, wykładającego matematykę, a w szkole w Kneiphof fizykę. W 1685 przeniósł się do Kiel (Kilonia), gdzie uczęszczał na wykłady m.in. orientalisty i teologa Heinricha Opitza (14 II 1642 – 24 II 1712) oraz matematyka i astronoma Samuela Reyhera (19 IV 1635 – 22 XI 1714). Od 1686 kontynuował studia w Hamburgu u Ezdrasza Edzardusa, orientalisty (28 VI 1629 – 1 I 1708). Na uniwersytecie w Lipsku słuchał wykładów teologa Johanna Benedicta Carpzova II (24 IV 1639 – 23 III 1699), zaś u Christopha Pfautza (11 X 1645 – 2 VIII 1711) poszerzał wiedzę z matematyki i astronomii.
Z Lipska przeniósł się do Jeny, zamieszkał u profesora Georga Schubarta (21 II 1650 – 18 VIII 1701), filozofa i doktora praw, wykładającego też poezję i elokwencję. W Jenie uzyskał tytuł magistra filozofii. Edukację kontynuował w Norymberdze i Altdorfie u polyhistora Johanna Christopha Wagenseila (26 XI 1633 – 9 X 1705) i Johanna Christopha Sturma (3 XI 1635 – 26 XII 1703), astronoma i matematyka, którego praca Mathesis Juvenilis das ist. Anleitung vor die Jugend zur Mathesin (1699/1701) wykorzystywana była w nauczaniu matematyki także w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku. Odbył podróż edukacyjną przez Frankfurt nad Menem, Kolonię i Wesel do Niderlandów. Poznał wielu uczonych, m.in. Burcharda de Voldera (26 VII 1643 – 28 III 1709), niderlandzkiego filozofa, lekarza, matematyka, fizyka i astronoma, profesora i rektora Uniwersytetu w Lejdzie, korespondenta i współpracownika takich naukowców, jak Izaak Newton, Baruch de Spinoza, Gottfried Wilhelm Leibniz, Christian Huygens czy Otto von Guericke, z którym współpracował przy wynalezieniu pompy próżniowej. W 1689 wrócił do Królewca, gdzie na uniwersytecie wykładał na wydziale filozofii, a w 1694 został prefektem alumnów (inspektorem elektorskiego konwiktu).
Był zwolennikiem teorii heliocentrycznej i naturalnych metod naukowych. Badał problemy teologiczne, zajmował się także badaniami matematycznymi i astronomicznymi. Autor rozpraw naukowych na temat kształtu Ziemi, ruchów tektonicznych, obliczeń wystąpień zaćmień słońca i zaćmień pewnej gwiazdy przez Księżyc. W 1689 wydał w Gdańsku dwie swoje prace, o zaćmieniu Słońca (De regresu soli) i o zaćmieniu Księżyca (Eclipsium causio et caluco). W 1701 otrzymał propozycję posady profesora matematyki w gdańskim Gimnazjum Akademickim i jednocześnie rektora szkoły św. Jana. 6 października tego roku został uroczyście wprowadzony na obie funkcje, Georg Izrael Beschke powitał go drukowaną mową, a uczniowie gimnazjum zbiorem wierszowanych pochwał. W inauguracyjnym wykładzie przedstawiał korzyści dla życia publicznego płynące z nauki matematyki, m.in. dla właściwego wytyczania kierunków gospodarki morskiej. W 1702 prowadził cykl wykładów De motu telluria, De situ telluria, De figura Terre (O ruchu ziemi, o położeniu ziemi, o kształcie ziemi), wykładał elementy geometrii, geografii i astronomii. Był m.in. autorem nawiązującej do badań Newtona pracy o gwiazdach stałych (jasno świecących i mających własne światło) De ocultatione stellarum fixarum (1701), w której wykazywał, że odległość gwiazd stałych od Ziemi przewyższa 27 660 razy odległość Ziemi od Słońca (wynoszacą 33 mln mil), a np. Saturn jest odległy od Słońca o 330 mln mil. Wchodził w skład gimnazjalnego kolegium profesorów przyznających stypendia ufundowane testamentem przez Ottona Dietricha Voegedinga, udzielał też prywatnych lekcji. W 1701 był jednym z profesorów, którzy opracowali regulamin dysponowania środkami z fundacji stypendialnej, ustanowionej przez Ottona Dietricha Voegedinga.
Nieodpowiadające mu warunki szkolne i płacowe skłoniły go 13 XI 1702 do powrotu do Królewca, gdzie został pastorem kościoła w Neuroßgarten. W 1707 przełożeni kościoła św. Jana w Gdańsku bezskutecznie proponowali mu urząd diakona. W 1709 został archidiakonem przy królewieckim kościele św. Mikołaja. Po mianowaniu go profesorem nadzwyczajnym teologii na Albertinie, od 27 XII 1710 doktor teologii, w 1718 profesor zwyczajny IV stopnia, w 1721 – III stopnia. W tej randze był ośmiokrotnie dziekanem wydziału teologicznego. Z uczniami obserwował 12 V 1706 całkowite zaciemnienie słońca. Wydawał także kalendarze (1704, 1705).
Od 1705 żonaty był z Anną Elisabeth, córką królewskiego radcy Albrechta Pegaua (1635–1697). Ich jedyne dziecko, córka Gertrud Dorothea (3 XII 1706 – 1 VIII 1793), wyszła za mąż za sekretarza trybunału i królewskiego radcę dworu Heinricha Wernera (zm. 18 I 1737), z którym miała syna Jakoba Friedricha Wernera (15 IX 1732 Królewiec – 21 IV 1782 Królewiec), od 1754 profesora nadzwyczajnego filozofii, od 1755 profesora zwyczajnego historii i retoryki oraz nadzorcy Biblioteki Wallenrodycznej na Albertinie, zaś od 1778 jej rektora.
Pochowany w krypcie profesorskiej katedry w Królewcu.
Bibliografia:
Czerniakowska Małgorzata, Matematyka i fizyka w Gimnazjum Akademickim, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. I, red. Edmund Kotarski, Gdańsk 2008, s. 167–168, 175.
Faber Walther, Die Johannisschule in Danzig vom Mittelalter bis zum Jahre 1824, Danzig 1925, s. 72.
Hirsch Theodor, Geschichte des academischen Gymnasiums in Danzig, Danzig 1837, s. 64.
Prätorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ…, Danzig und Leipzig, 1760, s. 78.
Gause Fritz, Sahme Christian, w: Altpreußische Biographie, Bd. II, Marburg/Lahn, 1967, s. 583.
Sznajder Roman, The prominence of Danzig Academic Gymnasium as a cornerstone of scientific developments in Gdańsk, Studia Historiae Scientiarum, t. 21, 2022.
