LELEWELA, ulica
| < Poprzednie | Następne > |
JOACHIMA LELEWELA, ulica we Wrzeszczu, między pl. Bronisława Komorowskiego a pl. Józefa Wybickiego, fragment dłuższej arterii (niem. Labesweg), zawierającej niegdyś także początkowy odcinek od ul. Kościuszki oraz ul. Nad Stawem. Powstała na kanwie polnej drogi między wiejskimi osadami Strzyża Dolna i Nowe Szkoty, stanowiąc na znacznej długości północną granicę majątku Kuźniczki.
Jej pierwotny kształt zaznaczony został już na mapach okolic Wrzeszcza z lat 1777 i 1778. W Strzyży Dolnej, przy cmentarzu Katolickim (Starym; cmentarze we Wrzeszczu. Strzyża Dolna), łączyła się traktem z Gdańska do Oliwy ( al. Grunwaldzka). W 2. połowie XVIII wieku była dwurzędową lipową aleją, w obrębie Kuźniczek wznosiły się przy niej zabudowania gospodarcze tej posiadłości. W Nowych Szkotach już w końcu tego stulecia znajdowała się przy niej kuźnia (nr 16, budynek rozebrano w 1964). W 1870 przecięła ją linia kolejowa Gdańsk–Koszalin, po 1871 powstał w Kuźniczkach kompleks Browaru Akcyjnego (z numerem w ciągu ulicy 6/7, co ciekawe, niemal nie zmieniono go mimo późniejszego przyporządkowania do ul. Kilińskiego). Droga została wybrukowana kostką (obecnie widoczna jedynie w jezdni ul. Nad Stawem) i otrzymała nazwę Labesweg, na cześć senatora I Wolnego Miasta Gdańska Johanna Labesa (twórcy Parku Jaśkowej Doliny).
Na przełomie XIX i XX wieku powstały przy niej pierwsze kamienice (w Strzyży, na odcinku później przypisanym do ul. Kościuszki 1–2C, oraz bliżej Nowych Szkotów, w wybudowanym wówczas nowym kwartale Wrzeszcza Dolnego (kamienice o numerach 9–16A zamykały od północy zabudowę tej dzielnicy)). Po 1910 wybudowano przy niej zespół parterowych koszarowych baraków lotniska (obecnie domy mieszkalne przy ul. Nad Stawem 1–4) oraz wielki hangar, wchłonięty w późniejszym czasie przez teren browaru. Wytyczenie Ringstraße (ul. Kościuszki) i budowa wiaduktu nad koleją spowodowały przejęcie początkowego odcinka Labesweg przez tę nową arterię (po 1913), odtąd domy przy obecnych ulicach Nad Stawem i Lelewela otrzymały jednolity, tradycyjny system numeracji (narastająco po jednej stronie, malejąco – po przeciwległej), w większości – mimo rozdzielania ulic – zachowany do dziś (Nad Stawem: numery 1–5, Lelewela 9–35, m.in. Browar z numerami 6–7; tylko końcowe numery Labesweg, pozostawione w ul. Nad Stawem, zostały zamienione z 37–41 na 8–15). Do podziału ulicy doszło w 1927, wraz z zamknięciem jej odcinka biegnącego przez browar i wybudowaniem w miejsce dawnej jezdni nowego budynku administracji. Nazwa Labesweg została zachowana dla wschodniej części ulicy, zachodnia od znajdującego się w sąsiedztwie Browarnego Stawu otrzymała miano Am Kleinhammerteich (w 1945 uproszczone na Nad Stawem).
W 1927 przy ul. Labesweg 13 (Lelewela) przyszedł na świat pisarz niemiecki noblista Günter Grass, który na kartach swoich powieści uwiecznił także swoją ulicę (m.in. w Psich latach ul. Nad Stawem, jako „Indiańską Wioskę”).
Po II wojnie światowej tylko niektóre domy zniknęły z ciągu ulicy (zburzone podczas działań wojennych lub celowo wyburzone z powodu złego stanu w latach 60. XX wieku). Pośród nowo wybudowanych obiektów należy wymienić wzniesiony w 1951 budynek podstacji kolejek elektrycznych na 800 V (Nad Stawem 5), w latach 80. i 90. XX wieku, po jej likwidacji (zmiana napięcia w trakcji elektrycznej z 800 V na 3000 V), funkcjonujący po części jako Instytut Wysokich Napięć Politechniki Gdańskiej. W rejonie pl. Komorowskiego powstały w 1966 dwa dziesięciopiętrowe punktowce (Lelewela 17 i 17A). Po 1990 ul. Lelewela została odcięta chodnikiem od połączenia z tym placem. Na terenach przyległych do ul. Nad Stawem w 2016 otwarto centrum handlowe Galeria Metropolia, a na terenie nieczynnego browaru powstał kompleks usługowo-mieszkaniowy, zbudowany przez firmę deweloperską PB Górski.
