KUŹNIA WODNA
| < Poprzednie | Następne > |
z Kuźnią Wodną (po prawej, widoczne dwa drewniane dwuspadowe dachy), początek XX wieku
KUŹNIA WODNA (Eisenhammer, Hammerwerk), tzw. Młyn XIII ( młyny nad Potokiem Oliwskim i dopływami) z początku XVII wieku w Dolinie Powagi, ul. Bytowska 1A. Własność opactwa cystersów w Oliwie (od 1611, po podziel dóbr między opata a konwent, przynależała do tego drugiego), wypuszczana w dzierżawę.
Pierwszym znanym dzierżawcą działających tu dwóch kuźnic żelaza, młyna prochowego i ogrodu był od 1597 Johann Klinghammer (zm. na dżumę, pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny 2 III 1602). Po nim dobra trzymał jego syn Reinhold (1659–1627). Od 1628 właścicielem był Georg Remus (1 IX 1599 – 20 VI 1654), od 1651 ławnik Starego Miasta Gdańska i następnie do 1733 jego potomkowie (zob. Georga Remusa). W 1775 Hans Juncker zaciągnął na rozbudowę w klasztorze pożyczkę w wysokości 1100 florenów. W 1825 właścicielem był Daniel Monglowski, zatrudniający dziesięciu pracowników. Po kasacji opactwa podupadała. Mimo remontu z 1847 utraciła funkcję młotowni, stając się tylko kuźnią. W 1865 jej właściciel, producent stali Tummler, sprzedał ją państwowemu leśnictwu. W latach 1918–1945 posiadłość należała do Maxa Hansena, który produkował tu kilofy, młotki, przecinaki i siekiery.
Po II wojnie światowej pracowała od 1945 do października 1947 jako wytwórnia maszyn i narzędzi rolniczych Spółdzielni Pracy Żeliwiak, która eksploatowała ją jeszcze w 1947; zatrudnionych w niej było trzech kowali i sześciu pomocników. W związku z nieopłacalnością produkcji w 1948 przekazana w ręce Tadeusza Bożka, także i przez niego w tym samym roku zamknięta, popadał w ruinę. W 1951 Spółdzielnia Żeliwniak planowała jej odbudowę i ponowne uruchomienie produkcji, z czego zrezygnowano jako z przedsięwzięcia nieekonomicznego. Od 1957 Oddział Muzeum Techniki Naczelnej Organizacji Technicznej (NOT) w Warszawie. Koncepcję odbudowy i wstepną dokumentacje opracował w 1958—1960 mgr inż. arch. Jan Cofta. Po remontach i konserwacji w latach 1960–1963 i 1975–1976 jako muzeum otwarta 17 VI 1978. Budynki kuźni usytuowane są po obu stronach potoku, nakryte dwoma dwuspadowymi drewnianymi dachami. Na wyposażeniu kuźni znajdują się dwa nasiębierne koła o średnicy 4 m, obsługujące młot 250 kg oraz mniejsze koło 3,1 m, obsługujące nożyce mimośrodowe. W pobliżu znajduje się dawny dom pracowników zakładu. Od 2017 oddział Muzeum Gdańska, część ekspozycji pochodzi z pozyskanej w 2020 kolekcji Pracowni Kowalstwa Artystycznego Leonarda Dajkowskiego.
