JAZY JAN, obrońca Westerplatte w 1939, honorowy obywatel Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
JAN JAZY (19 XII 1896 Herne koło Bochum, Niemcy – 21 III 1945 Gdynia-Grabówek) stolarz, działacz społeczny, obrońca Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST) na Westerplatte w 1939 w stopniu plutonowego, honorowy obywatel miasta Gdańska. Syn Ignacego (ur. 1868 Spławie koło Kościana) i Antoniny z domu Szczerbal (ur. 29 I 1871 Karmin). Brat Antoniny (31 V 1894 Stare Bojanowo – 16 II 1975 Gostyń), Wiktorii (5 IX 1901 Bochum – 25 IV 1984), Stanisławy (8 IX 1904 Śmigiel – 30 IV 1969 Cibórz), Zygmunta (25 I 1907 Dusina – 2 V 1973 Gostyń), Ignacego (6 VII 1909 – 14 I 1950 Gostyń), Wincentego (16 XII 1913 – 10 I 1986 Gostyń).
Uczęszczał przez cztery lata do szkoły powszechnej w Gostyniu, brał udział w strajku szkolnym 1906/1907. Od 1 IV 1911 pobierał przez trzy lata naukę u mistrza stolarskiego Jana Grzymiałowskiego. Należał w tym czasie do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Gostyniu. 11 X 1915 wcielony do wojska niemieckiego, służył w 9. Batalionie Saperów w Harburgu. Od początku 1916 walczył na froncie francuskim. Pod koniec 1918 zdezerterował, 5 I 1919 wstąpił do wielkopolskich wojsk powstańczych. Przydzielony został do kompanii śmigielskiej pod dowództwem Kazimierza Wyciechowskiego, w której służył do maja tegoż roku. Początkowo dowodził sekcją, później plutonem. Wziął udział w walkach pod Lipnem Nowym, Bukowcem, Włoszakowicami, Jezierzycami, Gołanicami, Krzyckiem Małym, a także Krzyckiem Wielkim, gdzie został ranny. W 1920 jako żołnierz 60. Pułku Piechoty Wielkopolskiej uczestniczył w wyprawie kijowskiej, walkach nad Berezyną oraz Bitwie Warszawskiej. W 1921 zwolniony z wojska.
W 1923 przeprowadził się do Gdańska, mieszkał przy Opitzstrasse 8 (ul. Orzeszkowej). W latach 1925–1926 prowadził kawiarnię letnią w Wielkiej Wsi (obecnie Władysławowo). Na początku lat 30. XX w. został zatrudniony jako pracownik kontraktowy w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. W Gdańsku współorganizował Towarzystwo Byłych Wojaków (1934 – referent organizacyjny i ubezpieczeniowy, 1936 – zastępca przewodniczącego komisji rewizyjnej) i Związek Podoficerów Rezerwy. Członek Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (wiceprezes okręgu gdańskiego), Gminy Polskiej, Gminy Polskiej Związku Polaków, Gdańskiej Macierzy Szkolnej, Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, Związku Strzeleckiego (od 1931). W styczniu 1931, na zabraniu konstytucyjnym Koła Związku Podoficerów Rezerwy w Gdańsku, które odbyło się w Domu Polskim przy Wallgasse 16 (ul. Wałowa), zaproponował zbiórkę pieniędzy na polski okręt podwodny w ramach akcji „odpowiedź Treviranusovi”. Pozyskaną w ten sposób kwotę przesłano Komitetowi Budowy Łodzi Podwodnej w Łodzi. Uczestniczył też w zbiórce pieniędzy na nagrobek ks. Leona Miszewskiego.
8 V 1939 zatrudniony ponownie jako stolarz w WST z wynagrodzeniem w XI grupy uposażenia. W dniach 1–7 IX 1939 wziął udział jako plutonowy w obronie Westerplatte. Wypełniając rozkaz ogniomistrza Leonarda Piotrowskiego, 7 września wywiesił białą flagę na górnej kondygnacji nowych koszar, od strony kanału portowego. Po kapitulacji, w dniach 7–11 IX 1939, był przetrzymywany w obozie przejściowym dla jeńców wojennych na Biskupiej Górce (Kriegsgefangenenlager Danzig-Bischofsberg), następnie jeniec numer 1870 w Stalagu I A w Stabławkach (Stablack, Prusy Wschodnie).
Zwolniony w październiku 1939, został skierowany do pracy w majątku Fritza Schwillego w Klein Gnie w Prusach Wschodnich (Małe Kniewo; obecnie Mosyr, obwód kaliningradzki, Rosja). Przebywał tam do czasu, kiedy w związku z ofensywą Armii Czerwonej został wydany 21 I 1945 rozkaz ewakuacji ludności cywilnej. Starał się dotrzeć do przebywającej we Władysławowie rodziny i zatrzymał się po dordze u brata Zygmunta mieszkającego w Gdyni-Grabówku przy ul. Morskiej 148. Tam też zginął 21 III 1945 – w czasie rosyjskiego nalotu został śmiertelnie ranny na klatce schodowej budynku wpadającym przez okno odłamkiem bomby.
Odznaczony Krzyżem Walecznych (1921), Medalem za Wojnę 1918–1921, Medalem Niepodległości (1938). 21 V 1998, razem ze wszystkimi Westerplatczykami, honorowy obywatel Miasta Gdańska.
Żonaty był z Józefą z domu Klebba (21 IV 1897 Wielka Wieś – 26 VIII 1976 Gdańsk), która w Gdańsku prowadziła sklep kolonialny przy Opitzstrasse 8, członkinią Gminy Polskiej Związku Polaków. Ojciec Bronisławy, Alfonsa (16 X 1927 Wielka Wieś – 15 III 2021), Reginy zamężnej Światłowskiej (ur. 14 II 1931) oraz Joachima (1 VIII 1938 – 20 IX 1960). Po wybuchu wojny majątek rodziny został skonfiskowany przez Niemców, a dom przekazano na siedzibę lokalnej komórki Hitlerjugend. Okres wojny rodzina spędziła w Wielkiej Wsi.
Pochowany na cmentarzu św. Mikołaja w Gdyni-Leszczynkach. 9 VI 1996 uczniowie Szkoły Podstawowej nr 3 im. mjr. Henryka Sucharskiego z Tczewa umieścili na jego grobie Znak Pamięci Klubu Szkół Westerplatte. W 2023, razem z Maksymilianem Cygalskim, upamiętniony został przez Pocztę Polską okolicznościową kartką pocztową, 4 X 2024, z inicjatywy Rady Dzielnicy Aniołki, odsłonięto poświęconą im tablicę na budynku przy ul. Orzeszkowej 8.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe w Gdańsku, Teczka osobowa Jana Jazego z kolekcji Stanisławy Górnikiewicz-Kurowskiej, 3269_62.
Centralne Archiwum Wojskowe, Akta personalne Jazy Jan MN 17.03.1938.
Danziger Einwohnerbuch: mit Allen eingemeideten Vororten und Zoppot (lata 1929–1939).
Dane biograficzne podane 3 XI 2023 przez Marcina Górskiego (w posiadaniu Marka Adamkowicza).
„Gazeta Gdańska” 27 I 1931, nr 20; 28 I 1936, nr 22.
Dróżdż Krzysztof Henryk, Walczyli na Westerplatte. Badania nad stanem liczbowym załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej we wrześniu 1939 roku, Oświęcim 2017.
Dróżdż Krzysztof Henryk, Westerplatte. Leksykon biograficzny, Warszawa 2012.
Górnikiewicz-Kurowska Stanisława, Westerplatczycy. Losy Obrońców Wojskowej Składnicy Tranzytowej, Gdańsk 2012.
Rut Sławomir, Wojciech Samól, Jarosław Tuliszka, Westerplatczycy – lista 1939. Skład załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku 1 września 1939 r., Gdańsk 2023 (przez indeks).
