GRYCZMAN JAN, obrońca Westerplatte w 1939, honorowy obywatel Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
JAN GRYCZMAN (10 XI 1900 Mokra Strona koło Przeworska – 19 VII 1985 Warszawa), obrońca ► Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST) na Westerplatte w 1939 w stopniu chorążego, ► honorowy obywatel miasta Gdańska. Syn robotnika fabrycznego Wojciecha i Katarzyny z domu Sosnowskiej. Od października 1912 do sierpnia 1914 pracował jako praktykant w cukrowni w Przeworsku, od września 1915 do stycznia 1918 był robotnikiem w młynie w Przeworsku.
6 I 1918 powołany do armii austriackiej, służył w 90 pułku piechoty, w listopadzie tego roku ranny podczas odwrotu pułku spod Odessy do Polski, 20 tego miesiąca uznany za niezdolnego do służby, powrócił do pracy w cukrowni w Przeworsku. 2 II 1920 powołany do służby w Wojsku Polskim, z 46 pułkiem piechoty brał udział w zajmowaniu Pomorza. Od 21 kwietnia do 27 maja 1920 słuchacz Szkoły Podoficerskiej w Grudziądzu. Brał udział w wojnie polsko–rosyjskiej, 7 VII 1920 ranny w nogę podczas ofensywy nad Berezyną, 13 sierpnia ponownie ranny (w głowę i rękę) pod Radzyminem. Przebywał w szpitalu w Kielcach, w sierpniu powrócił do służby, w oddziale ochraniającym linię kolejową Stryj–Tarnopol. 3 IX 1920 skierowany do Szkoły Podoficerskiej i Centrum Wyszkolenia Musztry Wojskowej we Lwowie, którą ukończył 21 I 1921. Od 20 VIII 1922 szef kompanii w 59 pułku piechoty, 6 I 1923 przyjęty do wojskowej służby zawodowej z przydziałem do 3. Pułku Piechoty Legionów w Jarosławiu. Od 10 lutego do 15 lipca 1923 słuchacz Centralnej Szkoły Strzeleckiej w Toruniu, od 15 VIII 1925 starszy sierżant, od 18 III 1936 chorąży, od 18 kwietnia tego roku dowódca plutonu broni towarzyszącej. W tym czasie też absolwent sześciu klas Państwowego Gimnazjum im. Augusta Witkowskiego w Jarosławiu. 10 III 1939 poinformowany został przez dowódcę pułku o przydzieleniu do składu załogi w WST na Westerplatte. 31 III 1939 wraz z podległymi 24 żołnierzami zameldował się w WST jako część nowej załogi wymiennej.
Od maja 1939 uczestniczył w tajnym budowaniu ziemnych umocnień polowych, nazwanych placówką „Prom”. Dowodził nocną obsadą tej placówki z 31 VIII na 1 IX 1939. Po wybuchu wojny krótkotrwale dowodził placówką. M.in. wydał rozkaz kapralowi Andrzejowi Kowalczykowi, aby wraz z dwoma żołnierzami wiązką granatów zniszczył prowadzącą ostrzał obsadę budynku wartowni gdańskiej policji, położonego w pobliżu placówki. Z chwilą przybycia porucznika ► Leona Pająka, przekazał mu dowodzenie. W czasie drugiego ostrzału artyleryjskiego przez ► pancernik „Schleswig-Holstein” (od godziny 7:38 do 8:15), po odniesieniu ran przez porucznika Pająka, przejął dowództwo. Rozkazał przeniesienie rannego do koszar, na rozkaz ► mjr. Henryka Sucharskiego wycofał obsadę placówki „Prom” do wartowni Nr 1. Zbędnych żołnierzy odesłał do koszar, sam przejął dowodzenie wartownią od plutonowego ► Piotra Budera.
W niewoli od 7 września (numer jeńca 1841), przebywał w Stalagu IA Stablack (dziś Stabławki, gmina Górowo Iławeckie, powiat bartoszycki, województwo warmińsko-mazurskie). 14 II 1940 przeniesiony do Oflagu XVIIIB Wolfsberg (Austria, kraj związkowy Karyntia) (numer jeńca 157), od 17 II 1943 do 31 I 1945 do Oflagu IIC Woldenberg (Dobiegniew, pow. strzelecko-drezdenecki, województwo lubuskie). Podczas pobytu w obozie ukończył kurs rolniczo-ogrodniczy w zakresie szkoły średniej rolniczej, oraz jednoroczne kursy budownictwa i buchalterii. W 1945 ewakuowany marszem pieszym wraz z innymi jeńcami w głąb Rzeszy, uwolniony w trakcie marszu 31 stycznia.
Po powrocie do kraju zgłosił gotowość dalszej służby wojskowej. Rejonowa Komisja Uzupełnień w Jarosławiu 12 III 1945 skierowała go do Oficerskiej Szkoły Intendentury w Lublinie. Po jej ukończeniu i promocji na podporucznika (9 V 1945) otrzymał przydziały do Batalionu Oficerów Rezerwy (9 V 1945 – 13 III 1947), 13 pułku artylerii pancernej (17 III 1947 – lipiec 1949), 8. Drezdeńskiej Dywizji Piechoty (2 VII 1949 – 17 XI 1949), 3 zmotoryzowanego pułku pontonowego (18 XI 1949 – 1 II 1951), 13 batalionu artylerii ciężkiej (1 luty – 14 sierpień 1951) i Departamentu Kadr MON (15 VIII 1951 – 9 IV 1954). Od 6 VII 1950 kapitan, na emeryturze wojskowej od 9 IV 1954.
Od 17 IV 1954 pracował jako referent w fabryce "Unia" w Grudziądzu, od 1 VI 1954 do 15 VII 1956 jako kierownik zaopatrzenia w Pomorskiej Odlewni i Emalierni w Grudziądzu. Od 16 VII 1956, po przeprowadzce do Nowej Dębi (pow. tarnobrzeski, województwo podkarpackie), był kierownikiem magazynu w Zakładach Metalowych, od 1 X 1957 kierownikiem administracji, od 15 V 1959 kierownikiem hoteli robotniczych, od 16 XI 1960 do emerytury 31 VIII 1962 był prezesem Spółdzielni Inwalidów "Zjednoczenie". 7 IX 1964 awansowany do stopnia majora rezerwy. Od 1978 zamieszkał w Warszawie, doznał udaru mózgu, w wyniku którego utracił zdolność mówienia, umieszczony został w Domu Weterana Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Warszawie przy ul. Szubińskiej. Od 3 X 1926 był żonaty z Leokadią (1904–1968), ojciec Edwarda i Ireny. Pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.
Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1953), Odznaką Grunwaldzką (1960), Brązowym Krzyżem Zasługi (1926), Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 (1946), Srebrnym Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały” (1947), Medalem „Za długoletnią służbę” (1938). Wspólnie ze wszystkimi Westerplatczykami od 21 V 1998 honorowy obywatel miasta Gdańska.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Akta Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polski, sygn. 259/1068, k. 97. Rozkaz Nr 13 Komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej Westerplatte z dnia 31 lipca 1939.
Gryczman Jan, Walczyłem na Westerplatte, "Wiadomości samorządowe Przeworska", nr 4, 2011, s. 7-8.
Dróżdż Krzysztof Henryk, Walczyli na Westerplatte. Badania nad stanem liczbowym załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej we wrześniu 1939 roku, Oświęcim 2017.
Górnikiewicz-Kurowska Stanisława, Westerplatczycy. Losy Obrońców Wojskowej Składnicy Tranzytowej, Gdańsk 1999.
Rut Sławomir, Wojciech Samól, Jarosław Tuliszka, Westerplatczycy – lista 1939. Skład załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku 1 września 1939 r., Gdańsk 2023, s. 23, 89.
