GRYCZMAN JAN, obrońca Westerplatte w 1939, honorowy obywatel Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
JAN GRYCZMAN (10 XI 1900 Mokra Strona koło Przeworska – 19 VII 1985 Warszawa), obrońca Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST) na Westerplatte w 1939 w stopniu chorążego, honorowy obywatel miasta Gdańska. Syn robotnika fabrycznego Wojciecha i Katarzyny z domu Sosnowskiej. Od października 1912 do sierpnia 1914 pracował jako praktykant w cukrowni w Przeworsku, od września 1915 do stycznia 1918 był robotnikiem w młynie w Przeworsku.
6 I 1918 powołany do armii austriackiej, służył w 90 pułku piechoty, w listopadzie tego roku ranny podczas odwrotu pułku spod Odessy do Polski, 20 tego miesiąca uznany za niezdolnego do służby, powrócił do pracy w cukrowni w Przeworsku. 2 II 1920 powołany do służby w Wojsku Polskim, z 46 pułkiem piechoty brał udział w zajmowaniu Pomorza. Od 21 kwietnia do 27 maja 1920 słuchacz Szkoły Podoficerskiej w Grudziądzu. Brał udział w wojnie polsko–rosyjskiej, 7 VII 1920 ranny w nogę podczas ofensywy nad Berezyną, 13 sierpnia ponownie ranny (w głowę i rękę) pod Radzyminem. Przebywał w szpitalu w Kielcach, w sierpniu powrócił do służby, w oddziale ochraniającym linię kolejową Stryj–Tarnopol. 3 IX 1920 skierowany do Szkoły Podoficerskiej i Centrum Wyszkolenia Musztry Wojskowej we Lwowie, którą ukończył 21 I 1921. Od 20 VIII 1922 szef kompanii w 59 pułku piechoty, 6 I 1923 przyjęty do wojskowej służby zawodowej z przydziałem do 3. Pułku Piechoty Legionów w Jarosławiu. Od 10 lutego do 15 lipca 1923 słuchacz Centralnej Szkoły Strzeleckiej w Toruniu, od 15 VIII 1925 starszy sierżant, od 18 III 1936 chorąży, od 18 kwietnia tego roku dowódca plutonu broni towarzyszącej. W tym czasie też absolwent sześciu klas Państwowego Gimnazjum im. Augusta Witkowskiego w Jarosławiu. 10 III 1939 poinformowany został przez dowódcę pułku o przydzieleniu do składu załogi w WST na Westerplatte. 31 III 1939 wraz z podległymi 24 żołnierzami zameldował się w WST jako część nowej załogi wymiennej.
Od maja 1939 uczestniczył w tajnym budowaniu ziemnych umocnień polowych, nazwanych placówką „Prom”. Dowodził nocną obsadą tej placówki z 31 VIII na 1 IX 1939. Po wybuchu wojny krótkotrwale dowodził placówką. M.in. wydał rozkaz kapralowi Andrzejowi Kowalczykowi, aby wraz z dwoma żołnierzami wiązką granatów zniszczył prowadzącą ostrzał obsadę budynku wartowni gdańskiej policji, położonego w pobliżu placówki. Z chwilą przybycia porucznika Leona Pająka, przekazał mu dowodzenie. W czasie drugiego ostrzału artyleryjskiego przez pancernik „Schleswig-Holstein” (od godziny 7:38 do 8:15), po odniesieniu ran przez porucznika Pająka, przejął dowództwo. Rozkazał przeniesienie rannego do koszar, na rozkaz mjr. Henryka Sucharskiego wycofał obsadę placówki „Prom” do wartowni Nr 1. Zbędnych żołnierzy odesłał do koszar, sam przejął dowodzenie wartownią od plutonowego Piotra Budera.
W niewoli od 7 września (numer jeńca 1841), przebywał w Stalagu IA Stablack (dziś Stabławki, gmina Górowo Iławeckie, powiat bartoszycki, województwo warmińsko-mazurskie). 14 II 1940 przeniesiony do Oflagu XVIIIB Wolfsberg (Austria, kraj związkowy Karyntia) (numer jeńca 157), od 17 II 1943 do 31 I 1945 do Oflagu IIC Woldenberg (Dobiegniew, pow. strzelecko-drezdenecki, województwo lubuskie). Podczas pobytu w obozie ukończył kurs rolniczo-ogrodniczy w zakresie szkoły średniej rolniczej, oraz jednoroczne kursy budownictwa i buchalterii. W 1945 ewakuowany marszem pieszym wraz z innymi jeńcami w głąb Rzeszy, uwolniony w trakcie marszu 31 stycznia.
Po powrocie do kraju zgłosił gotowość dalszej służby wojskowej. Rejonowa Komisja Uzupełnień w Jarosławiu 12 III 1945 skierowała go do Oficerskiej Szkoły Intendentury w Lublinie. Po jej ukończeniu i promocji na podporucznika (9 V 1945) otrzymał przydziały do Batalionu Oficerów Rezerwy (9 V 1945 – 13 III 1947), 13 pułku artylerii pancernej (17 III 1947 – lipiec 1949), 8. Drezdeńskiej Dywizji Piechoty (2 VII 1949 – 17 XI 1949), 3 zmotoryzowanego pułku pontonowego (18 XI 1949 – 1 II 1951), 13 batalionu artylerii ciężkiej (1 luty – 14 sierpień 1951) i Departamentu Kadr MON (15 VIII 1951 – 9 IV 1954). Od 6 VII 1950 kapitan, na emeryturze wojskowej od 9 IV 1954.
Od 17 IV 1954 pracował jako referent w fabryce "Unia" w Grudziądzu, od 1 VI 1954 do 15 VII 1956 jako kierownik zaopatrzenia w Pomorskiej Odlewni i Emalierni w Grudziądzu. Od 16 VII 1956, po przeprowadzce do Nowej Dębi (pow. tarnobrzeski, województwo podkarpackie), był kierownikiem magazynu w Zakładach Metalowych, od 1 X 1957 kierownikiem administracji, od 15 V 1959 kierownikiem hoteli robotniczych, od 16 XI 1960 do emerytury 31 VIII 1962 był prezesem Spółdzielni Inwalidów "Zjednoczenie". 7 IX 1964 awansowany do stopnia majora rezerwy. Od 1978 zamieszkał w Warszawie, doznał udaru mózgu, w wyniku którego utracił zdolność mówienia, umieszczony został w Domu Weterana Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Warszawie przy ul. Szubińskiej. Od 3 X 1926 był żonaty z Leokadią (1904–1968), ojciec Edwarda i Ireny. Pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.
Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1953), Odznaką Grunwaldzką (1960), Brązowym Krzyżem Zasługi (1926), Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 (1946), Srebrnym Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały” (1947), Medalem „Za długoletnią służbę” (1938). Wspólnie ze wszystkimi Westerplatczykami od 21 V 1998 honorowy obywatel miasta Gdańska.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Akta Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polski, sygn. 259/1068, k. 97. Rozkaz Nr 13 Komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej Westerplatte z dnia 31 lipca 1939.
Gryczman Jan, Walczyłem na Westerplatte, "Wiadomości samorządowe Przeworska", nr 4, 2011, s. 7-8.
Dróżdż Krzysztof Henryk, Walczyli na Westerplatte. Badania nad stanem liczbowym załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej we wrześniu 1939 roku, Oświęcim 2017.
Górnikiewicz-Kurowska Stanisława, Westerplatczycy. Losy Obrońców Wojskowej Składnicy Tranzytowej, Gdańsk 1999.
Rut Sławomir, Wojciech Samól, Jarosław Tuliszka, Westerplatczycy – lista 1939. Skład załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku 1 września 1939 r., Gdańsk 2023, s. 23, 89.
