CMENTARZE NA WESTERPLATTE
| < Poprzednie | Następne > |
lata 60. XX wieku
CMENTARZE NA WESTERPLATTE. 1. Powstały w połowie XVIII wieku, chowano na nim wyrzucane na brzeg morski ciała zmarłych marynarzy. Zlokalizowany był na wschód od trzeciej reduty, zbudowanej przez Prusaków w latach 1788–1790, i na zachód od późniejszych łazienek męskich kurortu, zniszczony w początku XIX wieku.
2. Symboliczny cmentarz polskich żołnierzy poległych we wrześniu 1939 w obronie Wojskowej Składnicy Tranzytowej. Powstał z inicjatywy ► kpt. Franciszka Dąbrowskiego i żołnierzy zrzeszonych w Związku Obrońców Westerplatte (został powołany w maju 1946 jako sekcja Wojewódzkiego Zarządu Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Wolność i Demokrację), w miejscu, gdzie znajdowała się zniszczona 2 IX 1939 Wartownia nr 5, wykonany częściowo w czynie społecznym przez pracowników ► Biura Odbudowy Portów (BOP). Odsłonięty 27 VII 1946 z udziałem ministra obrony narodowej Michała Roli-Żymierskiego, apel poległych odczytał kpt. Franciszek Dąbrowski. Ustawiono (projekt inż. Jelińskiego z BOP) płytę granitową z napisem: TU SPOCZYWAJĄ BOHATERSCY OBROŃCY WESTERPLATTE, POLEGLI WE WRZEŚNIU 1939, KAWALEROWIE KRZYŻA VIRTUTI MILITARI i z nazwiskami poległych (według ówczesnej wiedzy) oraz prosty betonowy krzyż (symbolizujący Krzyż Virtuti Militari). Krzyż usunięto 2 VII 1962 (uratowany przez ► ks. Jana Gustkowicza, przechowywany w ► kościele św. Jadwigi Śląskiej w ► Nowym Porcie), ustawiając w jego miejsce czołg T-34 (w 1945 walczący o Gdynię, nie Gdańsk). 1 IX 1971 złożono w ceglanej niszy urnę z prochami majora
► Henryka Sucharskiego, przywiezioną z cmentarza w Casamassima koło Bari (Włochy), nad którą na betonowej płycie ustawiono rzeźbę orła i tekst informacyjny projektu artysty plastyka ► Zygfryda Korpalskiego.
W 1981 krzyż z 1946, z inicjatywy członków ► Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Portu Gdańskiego (► Czesław Nowak, ► Jan Hałas, ► Stanisław Jarosz, Zygmunt Sikorski), ponownie postawiono 27 sierpnia na Westerplatte i 30 tego miesiąca poświęcono, m.in. w obecności biskupa ► Lecha Kaczmarka, ks. Jerzego Popiełuszki, prezydenta Gdańska ► Jerzego Młynarczyka i ► Lecha Wałęsy, ale bez udziału wojska. Krzyż stanął tuż przy czołgowej lufie, władze centralne i dowództwo Marynarki Wojennej nie wyraziło zgody na przesunięcie czołgu pod byłą placówkę Fort. Obok krzyża ustawiono dwie tablice: z 1959, pod którą w 20. rocznicę wybuchu II wojny światowej złożono ziemię z miejsc oporu i kaźni Polaków, i z 1966, pod którą złożono dwanaście urn z ziemią z pól bitewnych II wojny światowej uświęconych krwią polskich żołnierzy.
W 1989, z okazji 50. rocznicy walk na Westerplatte, cmentarz zrewitalizowano (według projektu ► Franciszka Duszeńki); czołg (zgodnie z wcześniejszym postulatem „Solidarności”) przeniesiono pod byłą placówkę Fort, ostatecznie 27 IX 2007 wywieziono do Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Drzonkowie. Prochy mjr. Henryka Sucharskiego złożono w nowej drewnianej skrzynce i umieszczono pod krzyżem (rzeźbę Zygfryda Korpalskiego – z uwagi na brak korony, co nie odpowiadało ówczesnym czasom – umieszczono w wartowni Nr 1, w 1997 przekazano w depozyt do kościoła św. Jadwigi Śląskiej w Nowym Porcie), po jego bokach umieszczono piętnaście kamiennych krzyży z żeliwnymi tabliczkami w kształcie nieśmiertelników, symbolizujących poległych w boju. 1 IX 1992 na cmentarz przeniesiono szczątki obrońcy Westerplatte kpr. ► Andrzeja Kowalczyka (odnalezione 25 VII 1963 w czasie modernizacji nabrzeża i pochowane czasowo na ► cmentarzu Srebrzysko). W związku z planami budowy nowego cmentarza polskich obrońców Westerplatte, 16 III 2021 ekshumowano urnę z prochami majora Henryka Sucharskiego i złożono w podziemiach ► kościoła św. Brygidy, w tzw. Krypcie Czaszek. Stwierdzono jednocześnie, że szczątki przypisywane kapralowi Andrzejowi Kowalczykowi w rzeczywistości należą do poległego pod koniec II wojny światowej żołnierza niemieckiego.
3. Cmentarz Żołnierzy Wojska Polskiego. Podczas prowadzonych na Westerplatte (od 2016) prac archeologicznych w 2019 natrafiono na szczątki dziewięciu polskich żołnierzy pochowanych w mogile wojennej we wrześniu 1939 po kapitulacji Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST). Zdecydowano o zbudowaniu nowego cmentarza poległych w miejscu mogiły (na zachód od istniejącego wówczas cmentarza). Międzynarodowy konkurs na koncepcję urbanistyczno-architektoniczną Muzeum II Wojny Światowej ogłosiło 10 VIII 2020. Z 27 prac 19 XII 2020 komisja konkursowa wybrała koncepcję biura projektowego NM Architekci z Warszawy, autorstwa Jerzego Grochulskiego, Karoliny Kayzer, Tomasza Marcinkiewicz, Zuzanny Szpocińskiej. Budowę nowego cmentarza rozpoczęto w maju 2022, zakończono na przełomie września i października.
Cmentarz wkomponowano w istniejący w tym miejscu las. Tworzy go 18 betonowych steli ustawionych na planie okręgu. Pod każdą z nich znajduje się komora grobowa przeznaczona na pochówek szczątków poległych żołnierzy. Ciąg komunikacyjny tworzy podwyższony betonowy krąg. W centrum kręgu ustawiono betonowy pomnik w postaci Orderu Wojennego Virtuti Militari. Cmentarz posiada iluminację podświetlającą go od spodu. Podczas uroczystego pogrzebu 4 XI 2022 pochowano szczątki odnalezionych dziewięciu żołnierzy, obrońców WST na Westerplatte, oraz szczątki ich dowódcy, mjr. ► Henryka Sucharskiego. Miejsce oryginalnej mogiły wojennej, gdzie znaleziono szczątki polskich żołnierzy, zaznaczono nasadzeniem białych róż kwitnących we wrześniu.
Uzupełnieniem cmentarza jest ekspozycja odkopanych podczas wykopalisk archeologicznych, znajdujących się w sąsiedztwie, willi oficerskiej oraz wartowni nr 5. Miejsce upadku bomby lotniczej, która zniszczyła wartownię (północno-wschodni narożnik) oznaczono nasadzeniem ozdobnej trawy.
►Tabela: Pochowani na Cmentarzu Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte
►Tabela: Groby symboliczne na Cmentarzu Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte
