AMMON SAMUEL, rytownik, medalier
| < Poprzednie | Następne > |
SAMUEL AMMON (Amman; około 1590 Szafuza (Schaffhausen), Szwajcaria – 27 III 1622 Gdańsk), rytownik, medalier (zob. medale, medalierzy). Wykształcenie zawodowe zdobył najprawdopodobniej w mennicy rodzinnego miasta, choć nie odnaleziono jego prac wykonanych poza Polską. W Gdańsku pojawił się między 1611 a 1613 i odbył służbę wojskową w tutejszym garnizonie w stopniu chorążego. Zamieszkał w domu wdowy po złotniku Erazmie Krügerze.
Od 1613 zatrudniony w mennicy miejskiej jako rytownik stempli do wytwarzanych monet, medali i pieczęci oraz unikatowej specjalności Rzeczpospolitej – donatyw. Zaczynał od stempli monet: ternarów (1613), groszy (1614) i dukatów (1614). Jednocześnie, w latach 1613–1614, rozpoczął prace medalierskie – od dwóch dużych donatyw dla Zygmunta III Wazy, złożonych królowi z okazji urodzin królewicza Aleksandra. W 1614 na stempel mennicy wprowadził do herbu Gdańska gałązki palmy i lauru. W 1615 został głównym rytownikiem mennicy, z prawem umieszczania na wyrobach swoich inicjałów SA. W tym samym roku zaczął tworzyć stemple do kolejnych monet – ortów. W 1619 wykonał medale portretowe króla Zygmunta III Wazy i królowej Konstancji oraz medal króla z widokiem obleganego w 1611 Smoleńska na rewersie. W 1620 na kolejnym medalu portretowym króla, z po raz pierwszy umieszczoną na rewersie panoramą Gdańska, w charakterze trzymaczy herbu miasta umieścił anioły zamiast lwów.
W 1621 wykonał wzór złotej 40-dukatówki koronnej Zygmunta III Wazy (egzemplarz w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie). W tym samym roku wykonał także wzór złotej 100-dukatowej donatywy, bitej w mennicy bydgoskiej we współpracy z mincerzem Jacobem Jacobsonem (1576-1639). Najprawdopodobniej upamiętniała ona zwycięstwo hetmana Jana Karola Chodkiewicza w bitwie chocimskiej i była jedną z największych (średnica 70 mm) monet wybitych ówcześnie w Europie (jeden z czterech odnalezionych dotąd egzemplarzy znajduje się w Muzeum Czapskich w Krakowie). Wykonał też uchodzącą za jego najlepsze dzieło złotą 50-dukatową donatywę, której kunszt docenił sam król, zapraszając go na audiencję, obdarowując złotym łańcuchem i proponując mu posadę nadwornego medaliera. Mimo odmowy król złożył mu zamówienia na kolejne donatywy, których nie zdążył już zrealizować.
Pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny. Wykonane przez niego stemple były jeszcze przez rok po jego śmierci wykorzystywane do produkcji monet i donatyw. Na podstawie sygnatur umieszczonych na królewskich donatywach uważa się, że autorem niektórych projektów stempli donatyw był Herman Han, zaś Ammon – tylko rytownikiem.
Wywarł wielki wpływ na rozwój medalierstwa nie tylko w Gdańsku, pozostawił uczniów: nieznanych bliżej monogramistów DG, FB oraz IR, z których ten ostatni – uznany za najbardziej utalentowanego – był twórcą dukatów gdańskich z lat 1633–1637 oraz donatyw Władysława IV, z których 10-dukatowa z 1635, z popiersiem króla, delikatnością rylca i bogactwem ozdób przypomina najlepsze dzieła mistrza. Miał też wielu naśladowców, między innymi Henryka Hemę i Jana Lippe z Torunia, Melchiora Schirmera z Bydgoszczy czy jego krewnego Christiana Schirmera z Gdańska.
12 VI 2017 Narodowy Bank Polski wyemitował, w ramach serii „Historia monety polskiej”, srebrną monetę o nominale 20 złotych, umieszczoną na zmniejszonej, wybitej w srebrze i pozłoconej replice 100-dukatówki Zygmunta III Wazy.
Bibliografia:
Chodyński Antoni Romuald, Artystyczna spuścizna po medalierze gdańskim Samuelu Ammonie (Ammanie) 1591-1622, Biuletyn Historii Sztuki, 41, 1979 nr 2, s. 187–193.
Gumowski Marian, Samuel Ammon, medalier gdański XVII w., w: Studia pomorskie, t. II, red. M. Walicki, Wrocław 1957.
Rühle Günther, Ammon, Samuel, w: Altpreußische Biographie, Band I, Marburg/Lahn, 1974, s. 12.
Tylicki Jacek, Donatywa medalowa z perspektywicznym widokiem Gdańska, w: Herman Han. Mistrz światła i nokturnu. Narodziny baroku w malarstwie dawnej Rzeczpospolitej, red. M. Osowski, Pelplin 2008.
