Kościół św. Jakuba w Oliwie od strony zachodniej, 1910
Kościół św. Jakuba w Oliwie od strony południowej, 1910
Kościół św. Jakuba w Oliwie, widok od strony północnej
Kościół św. Jakuba w Oliwie od strony południowo-zachodniej, 2010
KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA, Oliwa, na wzniesieniu przy zbiegu ul. Cystersów, Opackiej i Czyżewskiego (do 1945 Saltzmannstraße i Ludolfiner Weg), po północno-zachodniej stronie kościoła (archikatedry) Trójcy Świętej, niegdyś trzynawowy, obecnie dwunawowy. Wzniesiony w XIII lub początku XIV wieku jako parafialny dla najbliższych wsi będących własnością opactwa cystersów oliwskich. Pierwsza (pośrednia) wzmianka pisemna o jego istnieniu zawarta jest w Kronice oliwskiej, wedle której po rzezi gdańszczan przez Krzyżaków 12/13 XI 1308 opat oliwski Rüdiger kazał pochować pomordowanych rycerzy na cmentarzu św. Jakuba.
18 II 1577 spalony przez gdańszczan w okresie wojny Gdańska z polskim królem Stefanem Batorym, prowizorycznie odbudowany w latach 1591–1593, konsekrowany 18 I 1604 przez sufragana włocławskiego Franciszka Łąckiego. W 1637, z uwagi na niebezpieczeństwo zawalenia, gruntownie wyremontowany i częściowo przebudowany (zlikwidowano nawę południową). W 1709 otrzymał dzisiejsze zwieńczenie wieży, z 2. połowy XVIII wieku pochodzą rokokowy wystrój, ołtarz, ambona i konfesjonał, powstałe w przyklasztornym warsztacie snycerskim.
Po kasacie klasztoru oliwskiego w 1831 i ustanowieniu kościoła poklasztornego (obecnej archikatedry) siedzibą parafii katolickiej, przeszedł w posiadanie rządu pruskiego. Jego decyzją pozostał w rękach katolików do chwili przysposobienia kościoła poklasztornego do nowych potrzeb, ci zaś 14 II 1833 zwrócili go władzom pruskim. Oddany oliwskiej gminie ewangelickiej (pierwsze nabożeństwo ewangelickie 30 XI 1834) był jej głównym kościołem w Oliwie do 1920, do czasów wybudowania kościoła Pojednania ( kościół Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej). Parafia ewangelicka obejmowała Oliwę, Klukowo, Owczarnię i Zaspę. Przy kościele w 1835 wybudowano plebanię (obecnie ul. Opacka 9, przebudowaną w latach 1870 i 1906). Po raz kolejny remontowany w okresie 1879–1882, otrzymał obecny wystrój zachodniej kruchty i płaskiego stropu. W 1878 zamknięto cmentarz. W 1945, po zajęciu przez cystersów kościoła Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej, ponownie najważniejszy kościół ewangelicki w Oliwie.
W wyniku przesiedleń Niemców i upadku gminy ewangelickiej, 14 VII 1946 przekazany katolikom i poświęcony (ks. Leon Kossak-Główczewski) jako filialny archikatedry. Przeznaczony na kościół pogrzebowy (odprawiano w nim msze pogrzebowe) i kościół z mszami dla dzieci. Remontowany m.in. w 1960, 1962 (wymiana sieci energetycznej) i z myślą o przeznaczeniu go dla młodzieży akademickiej gruntownie w 1973 (m.in. zlikwidowano chór z czasów protestanckich, odnowiono ołtarz i ambonę, wymieniono ławki, zainstalowano nowe ogrzewanie, naprawiono elewację, uporządkowano otoczenie, poświęcony po remoncie 20 VII 1973). W 2006 otrzymał iluminację. Jeden z nielicznych gdańskich kościołów, gdzie odprawiane są adekwatne do ich wieku niedzielne msze dla przedszkolaków, z udziałem zespołu muzycznego i scholi. BŚ
Proboszczowie kościoła
św. Jakuba w Oliwie
| 1590–1591
|
cysters Philippus Adler, głosił kazania
|
| 1591
|
cysters Christophorus Paraschinski, udzielał sakramenty
|
| 1591–1593
|
ks. Michael Radecki
|
| 1593–1597
|
ks. Bartholomäus Bering
|
| 1597–1638
|
ks. Zacharias Cultius (doktor teologii, zm. 2 V 1638)
|
| 1639–1641
|
cysters Robert von Werden
|
| 1641–1647
|
cystersk Gerhardus Nedatius
|
| 1647–1655
|
cysters Michael Gaulius
|
| 1655–1659
|
cysters Johann Augustin Hoffmann
|
| 20 VIII 1659 – listopad 1668
|
ks. Michael Videt
|
| 1669–1683
|
ks. Johann Augustin Hoffmann
|
| 1683 – październik 1687
|
ks. Andreas G. Friedrich
|
| 1687–1688
|
ks. Ignatius Becke
|
| 1689–1693
|
vacat
|
| 1693–1700
|
ks. Nicolaus Verlorn
|
| 1700–1702
|
cysters Andreas Steinberg
|
| 1702
|
ks. Antonius Rusiecki
|
| 1702 – wrzesień 1703
|
cysters Theophilus Tatter
|
| 1703–1706
|
cysters Gottfried Hoffmann
|
| 1706 – 6 VIII 1709
|
ks. Kaspar Burchard
|
| 1709–1710
|
cysters Gotthard Wegner
|
| 1710–1711
|
cysters Gottfried Hoffmann
|
| 1712
|
vacat
|
| kwiecień 1713 – marzec 1723
|
cysters Tobias Pukliński
|
| 1723–1724
|
cysters Christophorus Tatter
|
| 1724 – 3 V 1752
|
cysters Kilian Schulz
|
| 7 V 1752 – marzec 1755
|
cysters Albericus Seewald
|
| marzec 1755 – wrzesień 1757
|
cysters Kilian Schulz
|
| 1757–1772
|
cysters Placidus Werner
|
| 1772–1774
|
cysters Florian Buch
|
| 1774–1782
|
cysters Hieronymus Teschner
|
| 1782–1787
|
cysters Gabriel Mick
|
| 1787–1802
|
cysters Otto Moser
|
| 1802–1804
|
cysters Robert Casperson
|
| 1804–1832
|
cysters Johannes Bluhm (zm. 27 X 1832)
|
| MrGl
|
